تحریم‌های یک‌جانبه عامل تضییع حقوق بشری بیماران خاص

یونس عرب، عضو هیئت مدیره و مدیرعامل انجمن تالاسمی در مطلبی برای خبرگزاری میزان، آثار منفی تحریم‌ها بر حقوق بشر به‌ویژه حقوق بیماران تالاسمی را تشریح کرد؛ وی نوشت:

تحریم‌ها یکی از ابزار‌های دولت‌ها جهت اعمال فشار سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و حتی فرهنگی بر دیگر بازیگران عرصه بین‌الملل محسوب می‌شوند.

تحریم‌های یک‌جانبه یا به‌اصطلاح اقدام‌های قهری یک‌جانبه، یکی از موضوع‌هایی است که در طول بیش از ۴ دهه گذشته، بیشترین آثار منفی را بر حقوق بنیادین بشری مردم ایران اعم از حق حیات، حق بر سلامتی، حق بر آموزش، حق بر آزادی رفت‌وآمد، حق بر اشتغال، حق بر مسکن، حق بر تغذیه و ... بر جای گذاشته است.

اساسا تحریم‌ها را می‌توان به ۲ دسته کلی تقسیم کرد: دسته نخست، تحریم‌های وضع‌شده ازسوی شورای امنیت سازمان ملل (ذیل ماد ۴۱ فصل هفتم منشور) است و دسته دوم، تحریم‌های یک‌جانبه دولت‌ها علیه یکدیگر.

تحریم‌های شورای امنیت، اگرچه عنصر قانونی بودن را وفق ماده ۴۱ منشور ملل متحد با خود به همراه دارند، لیکن باید در چارچوب اهداف منشور ملل متحد (حمایت از حقوق بشر) وضع شده و آثار منفی حقوق بشری به همراه نداشته باشند؛ لذا تحریم‌های شورای امنیت نیز در مواردی که موجبات نقض حقوق بشر را پدید می‌آورند، غیرقانونی و نامشروع محسوب می‌شوند و از آنجا که کمتر تحریمی را می‌توان سراغ گرفت که چنین آثار منفی حقوق بشری را با خود به همراه نداشته باشد (حتی هوشمندترین تحریم‌ها)، نظام کلی تحریم‌ها اعم از شورای امنیتی یا تحریم‌های یک‌جانبه را می‌توان با چالش بنیادین قانونی بودن و مشروعیت مواجه دانست. 

آشنایی با بیماری تالاسمی و توضیحی راجع به انجمن تالاسمی

بیماری تالاسمی (Thalassemia) یکی از انواع کم‌خونی است و در دسته بیماری‌های ارثی قرار دارد که در آن مقدار هموگلوبین خون به کمتر از سطح طبیعی کاهش می‌یابد؛ این در حالی است که هموگلوبین یکی از پروتئین‌های بسیار کلیدی در حمل اکسیژن است و هرگونه نقص و اختلال در عملکرد آن به‌صورت علائم کم‌خونی خود را نشان می‌دهد.

انجمن تالاسمی ایران در سال ۱۳۶۸ به وسیله تعدادی از والدین فرزندان مبتلا به تالاسمی ماژور و پزشکان درگیر در درمان این بیماران تاسیس شد و اکنون بیش از ۲۳ هزار عضو بیمار در سراسر کشور دارد.

این انجمن عضو فدراسیون جهانی تالاسمی (Tif) است و در خرداد سال ۱۳۹۸ موفق به دریافت مقام مشورتی سازمان ملل شد.

از ۸ مه ۲۰۱۸ تاکنون هزار و ۳۹۰ بیمار تالاسمی جان خود را از دست دادند و ۱۳ هزار و ۸۰۰ بیمار تالاسمی نیز دچار عوارض شدید ناشی از قطع دسترسی به دارو‌های با کیفیت شدند.

آثار منفی تحریم‌ها بر حقوق بشر بیماران تالاسمی در ایران

۱. آثار مستقیم تحریم‌های یک‌جانبه و تبعیت از آن‌ها بر بیماران تالاسمی

عدم دسترسی به دارو‌های حیاتی و مورد نیاز: ازجمله آثار مستقیم این تحریم‌ها و تبعیت‌ها می‌توان به عدم دسترسی به دارو و تجهیزات پزشکی اشاره کرد.

گزارشگر ویژه آثار منفی اقدام‌های قهری یک‌جانبه بر بهره‌مندی از حقوق بشر، در گزارش اخیر خود به اجلاس ۵۴ شورای حقوق بشر با موضوع حق بر سلامتی آورده است: گزارشگر ویژه چندین پیام در مورد عدم امکان تحویل داروی تخصصی به ۹۳۰ بیمار مبتلا به اپیدرمولیز بولوزا (EB) و ۲۳ هزار بیمار تالاسمی ایرانی ارسال کرد که دلیل آن عدم تمایل شرکت‌های دارویی مستقر در سوئد، سوئیس و فرانسه برای فروش کالا‌های پزشکی به ایران به‌دلیل چالش در پرداخت‌ها یا بیمه محموله‌های پزشکی بود؛ پرونده تشکیل‌شده توسط انجمن تالاسمی ایران در دادگاه ملی آمریکا رد شده است و دولت آمریکا به هیچ‌یک از نامه‌های گزارشگر ویژه پاسخی نداده است.

وی در ادامه تصریح کرد: وضعیت فوق منجر به افزایش نرخ مرگ‌ومیر و رنج انسانی برای بیماران‌ ای‌بی (۱۵ بیمار در عرض یک سال به دلیل عدم تحویل بانداژ کافی جان خود را از دست دادند)، افزایش نرخ مرگ‌و میر برای بیماران تالاسمی (از ۲۵-۳۵ نفر در سال تا قبل از ۲۰۱۸ به ۱۵۰-۲۲۰ نفر در سال در ۲۰۱۸-۲۰۲۲) و کاهش امید به زندگی (از ۴۵ تا ۵۰ به زیر ۲۰ سال) رسیده است؛ گزارشگر ویژه چالش‌های موجود در تحویل دارو به بیماران تالاسمی در ایران را شناسایی می‌کند؛ پاسخ‌های دریافتی از دولت سوئیس و شرکت سوئیسی، اطلاعات متناقضی را ارائه می‌دهد و دسترسی به دارو‌های نجات‌بخش برای بیماران را تضمین نمی‌کند.

براساس گزارش این مقام سازمان ملل، هیچ پاسخی از فرانسه، شرکت مستقر در فرانسه و آمریکا دریافت نشده است؛ با این حال، شرکت داروسازی سوئیسی تولیدکننده داروی تالاسمی، قبلا در سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۱ به دلیل ارسال دارو به ایران مشمول جریمه آمریکا شده و با پرداخت ۱۷ میلیون دلار موافقت کرده است.

عدم دسترسی به تجهیزات لازم و مراقبت‌های بهداشتی

دیگر اثر مستقیم تحریم‌های یک‌جانبه بر حقوق بنیادین بشری بیماران تالاسمی در ایران را می‌توان عدم دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی ضروری دانست؛ کمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، به تعهد دولت‌ها بر تضمین دسترسی کافی به مراقبت‌های بهداشتی از نظر فیزیکی ایمن، امکانات، کالا‌ها و خدمات بهداشتی، دارو‌ها و تجهیزات بیمارستانی تایید علمی‌شده توسط پرسنل پزشکی ماهر که تاریخ مصرفشان تمام نشده، همچنین عوامل اساسی تعیین‌کننده سلامت، مانند آب سالم و آشامیدنی، امکانات بهداشتی کافی، دارو برای پیشگیری و درمان عفونت‌های مقاربتی، سل، دیفتری و ایدز اشاره دارد.

تمامی این عناصر تحت تاثیر انباشته تحریم‌های یک‌جانبه، تبعیت بیش از حد و وخامت اوضاع اقتصادی در کشور‌های تحت تحریم متاثر شده‌اند.

گزارشگر ویژه اقدام‌های قهری یک‌جانبه در این ارتباط در گزارش اخیر خود اشاره می‌کند: کشور‌های تحت تحریم در مورد کاهش ظرفیت دولت‌ها برای تضمین درمان رایگان یا مقرون به صرفه انواع بیماری‌های ناشی از تورم شدید، هزینه‌های فزاینده بیمه، تحویل و تراکنش‌های بانکی (ونزوئلا، ایران)، موانع فیزیکی در ارائه خدمات پزشکی، کالا، نیاز به جستجوی آزمایش‌ها، تجهیزات آزمایشگاهی، ضدویروس‌ها، فناوری پیشرفته در بازار‌های دور از طریق مسیر‌های تحویل جایگزین، گزارش می‌دهند.

آثار غیرمستقیم تحریم‌های یک‌جانبه و تبعیت از آن‌ها بر بیماران تالاسمی

تحریم‌های یک‌جانبه و تبعیت از آن‌ها، نه تنها آثار منفی مستقیمی را بر حقوق بنیادین بشری بیماران خاص کشور‌های تحت تحریم به جای گذاشته، بلکه موجبات تضییع دیگر حق‌های بشری این بیماران را نیز فراهم آورده و آثار غیرمستقیم متعددی را بر آن‌ها و خانواده‌های آن‌ها بار کرده است.

تحریم‌ها موجبات فقر و سوءتغذیه بیماران تالاسمی در ایران را پدید آورده و به نوعی حق بر غذای آن‌ها را نقض کرده است؛ این تحریم‌ها همچنین دسترسی مردم و ازجمله بیماران را که گروه آسیب‌پذیر محسوب می‌شوند، به آب پاک و بهداشتی و انرژی و محیط زیست سالم با مشکل مواجه کرده است.

در مجموع تحریم‌ها حمایت دولت را از گروه‌های آسیب‌پذیر که در راس آن‌ها بیماران خاص هستند، با چالش مواجه کرده است؛ گزارشگر ویژه آثار اقدام‌های قهری یک‌جانبه در گزارش اخیر خود در این باره بیان می‌دارد: افراد دارای معلولیت و همچنین افرادی که از بیماری‌های خاص یا شدید رنج می‌برند و نیازمند مراقبت‌های پزشکی مداوم هستند، آسیب‌پذیرترین افراد در مواجهه با تحریم‌های یک‌جانبه هستند؛ فقدان کمک‌های پزشکی و درمان کافی برای افراد دارای معلولیت و بیماران مبتلا به بیماری‌های خاص، منجر به افزایش نرخ مرگ‌ومیر، کاهش امید به زندگی و بدتر شدن شرایط کلی سلامت آن‌ها می‌شود.

این تحریم‌ها و تبعیت از آن‌ها آشکارا مصداق اعمال تبعیض علیه زنان و کودکان به‌عنوان دیگر اقشار آسیب‌پذیر محسوب می‌شوند.

برخی تلاش‌های انجام‌شده در راستای پیگیری حقوق بین‌المللی تحریم‌های یک‌جانبه و تبعیت از آن‌ها

طرح شکایت جمهوری اسلامی ایران علیه آمریکا با موضوع نقض ادعایی عهدنامه مودت ۱۹۵۵) و صدور دستور موقت دیوان بین‌المللی دادگستری درباره لزوم استثناء بودن حوزه دارو و سلامت از شمول تحریم‌های آمریکا (۲۰۱۸)

شکایت به سازوکار شکایت شورای حقوق بشر (ژانویه ۲۰۲۱)

شکایت به سازوکار شکایت گزارشگر ویژه اقدام‌های قهری یک‌جانبه (دسامبر ۲۰۲۱)

مشارکت فعال در تمامی اجلاس‌های بین‌المللی نظیر نشست‌های شورای حقوق بشر و برگزاری رویداد‌های جانبی متعدد مانند رویداد جانبی نشست ۵۲ شورای حقوق بشر

طرح شکایت در دادگاه‌های آمریکا به دلیل تحریم‌های یک‌جانبه غیرقانونی و غیرانسانی وضع‌شده

طرح شکایت در شعبه ۵۵ دادگستری تهران (امور بین‌الملل)

برگزاری دادگاه شبیه‌سازی (موت‌کورت) با موضوع تحریم‌های یک‌جانبه و تبعیت از آن‌ها.

انتهای پیام/