اقدامات دادگستری گلستان برای حمایت و حفاظت از محیط زیست؛ از مقابله با برداشت غیرمجاز شن و ماسه تا حفاظت از جنگل‌های هیرکانی

محمد عباسی، رئیس اداره آبخیزداری و حفاظت خاک اداره کل منابع طبیعی گلستان در یادداشتی که درباره اهمیت حفظ محیط زیست و انجام حمایت‌های قضایی لازم در این راستا در اختیار خبرگزاری میزان قرار داد، نوشت: در سنوات اخیر به صورت فعالانه نقش دادگستری و به طور کلی قوه قضاییه در حفاظت از محیط زیست استان گلستان محسوس بوده است که مصادیق آن می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد.

ورود هوشمندانه قوه قضاییه به برداشت غیرمجاز نهشته‌های آبرفتی (شن و ماسه) رودخانه‌ای استان، ممنوعیت تردد خودرویی و آتش افروزی در پارک جنگلی النکدره گرگان و ظهور رویکرد همسو با طبیعت و برد برد انسان و طبیعت، ورود موثر دستگاه قضایی به موضوع نجات خلیج گرگان در غالب تشکیل شورای راهبری معاونت پیشگیری از وقوع جرم، دانشگاه‌ها و دستگا‌های اجرایی، ورود موثر دستگاه قضایی به منظور پایش و ارزیابی زیست محیطی و احیای عرصه تخریب یافته ناشی ازبرداشت منابع قرضه سیمان پیوند گالیکش، جرم انگاری موضوع آتش زدن بقایای محصولات زراعی در استان. 

ورود موثر دستگاه قضایی به موضوع پدیده گردو غبار در غالب تشکیل شورای راهبری معاونت پیشگیری از وقوع جرم، دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی، همکاری مناسب دستگاه قضایی در برخورد با متخلفات و متجاوزان عرصه‌های منابع طبیعی در امور اراضی و محصولات جنگلی و مرتعی، تلاش موثر دستگاه قضایی در تثبیت مالکیت دولت در حفاظت از انفال، حمایت دستگاه قضایی در جهت مبارزه با برداشت غیرمجاز از منابع آب زیرزمینی در قالب کمیته صیانت و بازرسی از منابع آب معاونت پیشگیری از وقوع جرم و نیز ورود موثر دستگاهی قضایی در کاهش پیامد‌های ناشی از استحصال ید در شمال استان از دیگر همکاری های  عدلیه استان از محیط زیست بوده است. 

برخی از دغدغه‌های زیست محیطی استان گلستان

مساحت ۱۱۰ هزار هکتاری اراضی زراعی شیبدار کم بازده در ضلع جنوبی استان گلستان که بدلیل عدم مدیریت مناسب به مناطق مولد سیلاب و رسوب، انتشار سموم و کود‌های شیمیایی به مجاری آبی و هدر رفت خاک غنی و بی جایگزین مبدل شده‌اند.

به دلیل افزایش تقاضا برای برداشت منابع آبرفتی در رودخانه ها، نه تنها فرسایش بالارونده و خود تشدید کننده در رودخانه‌ها افزایش یافته بلکه کارکرد رودخانه‌ها بعنوان تعدیل کننده‌های طبیعی وقایع سیلابی و همچنین تغذیه منابع آب زیر زمینی مختل شده است.

از بین رفتن ظرفیت خودپالایی رودخانه‌ها به دلیل برهم خوردن توازن اکولوژیکی و هیدرولوژیکی آنها ناشی از ورود رسوب، سموم، آلودگی‌های شهری، روستایی و صنعتی به دنبال حذف پوشش گیاهی حاشیه رودخانه و اختلال در فرآیند برداشت و رسوب.

مرگ رودخانه‌های استان به دلیل کاهش آبدهی رودخانه‌ها وتغییر رژیم جریان در زیرحوزه‌های آن از حالت دائمی به سیلابی ناشی از عوامل انسان ساز، چون بهره برداری کامل و همچنین عوامل طبیعی.

افت سطح منابع آب‌های زیرزمینی به دلیل حاکم شدن تبعات تغییر اقلیم، چون افزایش بارش‌های حدی و سیلاب‌های ناگهانی، کاهش سطح برف و مدت ماندگاری آن و همچنین افزایش میزان برداشت از چاه‌های مجوز دار و برداشت غیرمجاز از چاه‌ها.

بروز پدیده فرونشست به دلیل عدم تغذیه آبخوان‌ها و بهره برداری غیراصولی از منابع آب و کشت محصولات زراعی با نیاز آبی بالا،

تمرکز بر "مدیریت بهره برداری‌ها" در بحث مدیریت منابع آب و عدم توجه به موضوعات تغذیه و تقویت آبخوان‌های استان.

عدم وجود مدیریت یکپارچه برای بوم سازگان جانوری و گیاهی و تداوم و تأکید بر مدیریت جزیره‌ای آنها بدون توجه به ارتباط اکولوژیکی آنها بعنوان اجزای اصلی و بهم وابسته و تفکیک اختیار مدیریت آن به نهاد‌های مستقل (حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی و آبخیزداری، شیلات و آب منطقه‌ای). 

استقرار صنایع، شهرک‌های صنعتی، مرغداری‌ها در مخروطه افکنه‌های استان بعنوان زون حساس و آسیب پذیر منابع آب از منظر آلودگی و تغذیه منابع آب.

بهره برداری غیر اصولی و انتقال آب چشمه‌ها در عرصه‌های طبیعی بالادست.

بالابودن میزان خوش‌نشینی در کوهستان‌ها و عدم آشنایی طبیعت‌گردان با گردشگری پایدار و یا کمترین آسیب به منطقه و متناسب با توان اکولوژیک منطقه.

پراکنش نهشته‌های لسی به عنوان مناطق مستعد فرسایش و تولید رسوب در استان در سطحی بالغ بر ۴۵۰ هزار هکتار (دامنه‌های جنوبی و در شمال و شرق استان).

ایجاد و توسعه گالی در حوضه به دلیل نهشته‌های لسی و میزان قابل توجه بار معلق و آورد رسوب در رودخانه‌های واقع در زیرحوزه‌ها (وجود ۲۴۰۰ گالی‌های فعال در شمال و شرق استان).

عدم تخصیص یا تحقق حق‌آبه زیستی رودخانه‌ها و تالاب‌ها (چون عدم تخصیص حق‌آبه اترک از سد‌های بالادست استان‌های مجاور).

ورود حجم بالای رسوبات طی رخداد‌های سیلابی به پیکره‌های آبی و تالاب‌ها (میانکاله و خلیج گرگان).

تجاوز به حریم آبراهه‌ها و مسیل ها، برهم خوردن الگوی زهکشی طبیعی مسیل‌ها و بعضاً مسدود نمودن آن‌ها مخصوصاً در مناطق مسکونی.

آتش زدن بقایای گیاهی که موجب تسریع تخریب خاک با ایجاد تغییر در ویژگی های، چون کاهش نفوذپذیری، از بین رفتن مواد آلی خاک، از بین بردن پایداری خاک، افزایش تولید گاز‌های آلاینده، چون دی اکسید کربن و احتمال سرایت به عرصه‌های طبیعی اطراف. همچنین وجود کانون‌های بحرانی تولید گرد و غبار در شمال استان.

وضعیت جنگل‌های هیرکانی

جنگل‌های هیرکانی گنجینه ارزشمند، کهن‌ترین گیاهی جنگلی جهان است که می‌توان به عنوان "شاهکار طبیعت" معرفی نمود، زیرا درختان زنده و گونه‌هایی از گیاهان (غالباً جنگل‌های پهن برگ) را در خود جای می‌دهد که تنها به‌عنوان فسیل در سایر نقاط جهان یافت می‌شوند.

 لذا، این جنگل‌های سرسبز مانند "فسیل‌های زنده" هستند و قدمتی بالغ بر ۳۰ تا ۵۰ میلیون سال دارند. مساحت جنگل‌های استان گلستان بالغ بر ۴۵۰ هزار است که در امتداد جنگل‌های پهنه ارسباران واقع شده و تا گلیداغ هم ادامه دارد. در ذیل به برخی از مشکات در این خصوص اشاره می‌شود:

کمبود نیروی انسانی: یکی از چالش‌های اصلی و جدی در مدیریت این اکوسیستم ارزشمند کمبود نیروی حفاظتی است که بر اساس گزارش سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در سال ۱۴۰۲ به طور متوسط هر ۳۰۰۰ هکتار تا ۵۰۰۰ هزار هکتار یک قرقبان یا محیط بان وجود دارد. این درحالی است که بر اساس گزارش منتشر شده اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) در سال ۲۰۲۰ حداقل استاندارد یک نفر نیروی حفاظتی را هر ۱۰۰۰ هکتار توصیه کرده‌اند، بر این اساس حدود ۳ تا ۵ برابر ایران کمتر از استاندارد جهانی نیروی حفاظتی وجود دارد.
تجهیزات ناکافی پایش منطقه و اطفاء حریق و ضعف ناوگان خودرویی

برداشت غیر مجاز قارچ ترافل (دنبلان) و دیگر محصولات فرعی جنگل و مرتع

آتش افروختن گسترده توسط گردشگران در عرصه‌های طبیعی

راهکارها برای پیشبرد امور و حمایت بیشتر از محیط زیست

جامع‌نگری در تصمیمات در ارتباط با محیط زیست در قالب مدیریت جامع سرزمین در قالب تدوین سند راهبردی

در نظر گرفتن حق آبه آبخوان و عدم بهره برداری کامل از مجاری آبی تغذیه کننده طبیعی سفره‌های آب زیر زمینی

توسعه نوار‌های پوشش گیاهی در مرز اراضی زراعی شیبدار کم بازده از طریق اعطا مشوق، آموزش و آگاهی رسانی در کوتاه مدت و تغییر کاربری آنها به باغات در بلند مدت

توسعه کشاورزی حفاظتی در اراضی زراعی

ایجاد مراتع خصوصی در اراضی زراعی کم بازده شمال استان با هدف مدیریت کانون‌های مستعد تولید ریز گرد داخلی

توسعه سیستم‌های استحصال آب باران به منظور تقویت منابع آب زیرزمینی و کاهش فشار بر شبکه آب شرب

ایجاد گروه‌های داوطلبانه با هدف افزایش ضریب مشارکت مردمی در مدیریت مسائل زیست محیطی از جمله اطفای حریق

تقویت جوامع آبکنار با هدف ارتقاء تنوع زیستی و بهره مندی از کارکرد آن در زمینه افزایش کیفیت منابع آب، کاهش محاطره سیلاب، کنترل فرسایش و رسوب.

اجرای پروژه‌های همسو با طبیعت و دوری از اقدامات و دخالت‌های سازه محور تا حد ممکن

تقویت ساختار حفاظتی از منابع طبیعی و محیط زیست

لزوم پیاده سازی رویکرد باز طبیعی سازی در عرصه‌های طبیعی و زیستگاه‌های مختلف

 لزوم استفاده از پتانسیل‌های مغفول و موجود در استان در جهت تقویت منابع آب از جمله بهره گیری از شن چال‌ها بعنوان سایت‌های مستعد تغذیه منابع آب زیر زمینی

استفاده از طرفیت تسهیل‌گری به مظور افزایش مشارکت مردم در حفظ منابع طبیعی و محیط زیست.

پیشگیری از تجاوز به حریم و بستر رودخانه‌ها و هرگونه دست اندازی به مواد آبرفتی به صورت غیراصولی.

انتهای پیام/