آزادی خرمشهر؛ حماسه‌ای که اقتدار ملی ایران را به جهان ثابت کرد

آزادی خرمشهر در سوم خرداد ۱۳۶۱ نه تنها یک پیروزی نظامی، بلکه تحولی عمیق در معادلات سیاسی و بین‌المللی جنگ تحمیلی ایجاد کرد. 

سردار محمد نبی رودکی، فرمانده لشکر ۱۹ فجر در دوران دفاع مقدس، در گفت‌و‌گو با میزان درباره عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر، به تشریح جزئیات این عملیات پرداخت و گفت: عملیات بیت المقدس سبب آزادی خرمشهر شد. من در آن زمان فرماندهی تیپ امام سجاد (ع) استان فارس را بر عهده داشتم، نماد عملیات بیت‌المقدس، وحدت بین ارتش و سپاه، حضور بسیج، پشتیبانی ملت ایران و اطاعت از امام خمینی (ره) بود که پیروزی این عملیات را رقم زد.

وی با اشاره به موفقیت‌های پیشین رزمندگان اسلام در عملیات فتح‌المبین، خاطرنشان کرد: پس از عملیات فتح‌المبین که با اسارت ۱۵ هزار نفر از نیرو‌های دشمن همراه بود، در عملیات بیت‌المقدس نیز ۱۸ هزار اسیر به دست آمد و خرمشهر پس از ۱۹ ماه اشغال توسط رژیم بعث عراق، آزاد شد.

سردار رودکی گفت: اعتماد به نفس و تکیه بر توان داخلی در برابر بیش از ۳۵ کشور حامی صدام کاری بس بزرگ بود؛ ما با اتکا به توان داخلی، توکل بر خدا و اهل‌بیت (ع) توانستیم در مقابل دنیای متخاصم بایستیم و پیروز شویم. این عملیات، اقتدار ملی ایران را به جهانیان ثابت کرد.

فرمانده سابق لشکر ۱۹ فجر به اظهارات صدام اشاره کرد و گفت: صدام روسیاه گفته بود اگر ایران خرمشهر را آزاد کند، کلید بصره را به آنها می‌دهیم، اما دشمن با شکستی سخت مواجه شد. در جریان آزادی خرمشهر «امداد‌های غیبی الهی» با رزمندگان همراه بود و رعب وحشتی را در دل دشمن ایجاد کرده بود به نحویی که در روز‌های دوم و سوم خرداد، وقتی ما در خرمشهر حرکت می‌کردیم، نیرو‌های عراقی دسته‌جمعی از سنگر‌ها خارج می‌شدند و تسلیم می‌شدند. این تنها با مدد الهی ممکن بود؛ همان‌طور که امام‌خمینی (ره) فرمودند: خداوند خرمشهر را آزاد کرد.

سردار رودکی با گرامیداشت یاد شهدا، امام خمینی (ره) و فرماندهان شهید عملیات بیت‌المقدس، به خاطرات شخصی خود از مقاومت ۳۵ روزه خرمشهر اشاره کرد و گفت: برادرم در همان ۳۵ روز اول جنگ در خرمشهر به شهادت رسید. وقتی شهر را پس از آزادی در سوم خرداد ۱۳۶۲ دیدیم، به ویرانه‌ای تبدیل شده بود. دیوار‌های خانه‌ها و کوچه‌ها سوراخ‌سوراخ بود و عراقی‌ها از این سوراخ‌ها برای ارتباط استفاده می‌کردند. تمام امکانات شهر، از گمرک تا سازمان‌ها، غارت شده بود.

وی ادامه داد: دشمن موانع ضد چترباز و ضد هلی‌بورن در اطراف شهر ایجاد کرده بود، اما نیرو‌های ما از سمت شلمچه، نهر عرایض و جاده خرمشهر-اهواز در سه مرحله از ۱۰ اردیبهشت تا سوم خرداد وارد شهر شدند و پس از ۲۳ روز نبرد بی‌وقفه، خرمشهر را آزاد کردند..

سوم خرداد یکی از ماندگارترین روزهای زندگی ایرانیان بود

سیدقاسم یاحسینی، مورخ و نویسنده کتاب‌های دفاع مقدس نیز در گفت‌و‌گو با میزان درباره ابعاد آزادی خرمشهر در هشت سال دفاع مقدس گفت: سوم خردادماه ۱۳۶۱ و روز آزادی خرمشهر، نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شود. حمله صدام در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ و تصرف بخش قابل‌توجهی از خوزستان و غرب کشور، نوعی سرخوردگی و اضطراب در میان مردم ایران ایجاد کرده بود. مهاجرت گسترده اهالی مناطق جنگی به دیگر شهرها، علاوه بر تنش‌های اجتماعی، ترکیب جمعیتی و معیشت مردم را نیز تحت‌تأثیر قرار داد، اما با تغییرات سیاسی و اتحاد قوای نظامی و سیاسی کشور، تحولی اساسی رخ داد.

وی ادامه داد: آغاز این تحول را در عملیات ثامن‌الائمه (۵ مهر ۱۳۶۰) می‌توان دید؛ عملیاتی که محاصره یک‌ساله آبادان را شکست و زمینه را برای آزادی خرمشهر فراهم کرد. خرمشهر، شهری که عراقی‌ها آن را «دژ تسخیرناپذیر» می‌دانستند و حتی در نقشه‌های خود بخشی از عراق قلمداد می‌کردند. روی دیوار‌های شهر شعار «آمدیم که بمانیم» به زبان عربی نوشته شده بود و تلویزیون عراق، آب‌وهوای خرمشهر را در کنار شهر‌هایی مانند بصره و بغداد اعلام می‌کرد.

یاحسینی به روند آزادی خرمشهر اشاره و بیان کرد: رزمندگان ایران با سلسله عملیات‌های پی‌درپی، ضربه‌ای هولناک به ماشین جنگی صدام وارد کردند و این شهر استراتژیک و تاریخی را آزاد ساختند. از منظر تاریخی، این پیروزی پایان‌بخش شکست‌های نظامی ایران از جنگ‌های ایران و روس در دوره قاجار تا آن زمان بود. آزادی خرمشهر، نخستین پیروزی چشمگیر ایران پس از ۱۵۰ سال شکست‌های پیاپی بود و به حقارت تاریخی پایان داد. این رویداد، نقطه عطفی برای تحولات بعدی حتی در حوزه فرهنگی و گفتمانی شد. اهمیت این پیروزی به‌حدی بود که امام خمینی (ره) فرمودند: «خرمشهر را خدا آزاد کرد.»

این مورخ به زمان آزادی خرمشهر به خاطرات آن روز پرداخت و اشاره کرد: وقتی از سینما خارج شدم، شهر بوشهر را در شور و هیجان دیدم. مردم در حال رقص و پایکوبی، شیرینی پخش می‌کردند و یکدیگر را در آغوش می‌گرفتند. عده‌ای روی تریلی‌ها ایستاده بودند و این شادی، مختص بوشهر نبود؛ تمام ایران چنین حال و هوایی داشت. این روز یکی از ماندگارترین لحظات زندگی همه ما ایرانیان بود.

مرور چند کتاب دفاع مقدسی درباره خرمشهر

این مورخ دفاع مقدس، به مرور کتاب‌های که خودش تالیف کرده و درباره خرمشهر است پرداخت و بیان کرد: کتاب «خرمشهر؛ پایتخت جنگ» (مجموعه نامه‌ها و یادداشت‌های شهید بهروز مرادی) که دو بار به عنوان کتاب سال دفاع مقدس برگزیده شد و «میهمان فشنگ‌های جنگی» (خاطراتی مستند از آزادی خرمشهر) که بخشی از آن به آزادی خرمشهر اختصاص دارد ۲ نمونه است.

وی ادامه داد: کتاب «شما کی شهید شدید؟» (مصاحبه با جانبازان ۷۰ درصد استان بوشهر که در خرمشهر حضور داشتند) نیز یکی از کتاب‌هاست، این افراد در خرمشهر حضور داشتند و خاطرات خودشان را از روز‌های مقاومت در خرمشهر توضیح می‌دهند. کتاب «بیل و باروت» (خاطرات سردار حسین کارگر، از نخستین مدافعان خرمشهر) نیز در ارتبط با خرمشهر است، سردار کارگر جزو اولین نفراتی بود که به خرمشهر رفت و مقاومت کرد و خاطرات زیبایی عنوان کرده است.

یا حسینی به کتاب «تکاوران نیروی دریایی در خرمشهر» نیز پرداخت و تاکید کرد: این اثر (خاطرات ناخدا هوشنگ صمدی که به انگلیسی نیز ترجمه شده است) ۳۴ روز مقاومت خرمشهر را به‌صورت دقیق و بی‌طرفانه روایت می‌کند. حجم عظیمی از کتاب به جنگ خرمشهر اختصاص دارد و روزشمار ۳۴ روز مقاومت را به صورت یکی از بی‌طرفانه‌ترین و مستندترین روایت‌ها ارائه می‌دهد. اسامی تک تک شهدای تکاور در این کتاب آمده است. اگر کسی می‌خواهد وقایع ۳۴ روز مقاومت خرمشهر را به‌صورت مستند بخواند، این کتاب بهترین منبع است.

مریم شانکی، نویسنده و پژوهشگر دفاع مقدس نیز در گفت‌وگو با میزان درباره روایت‌هایی که به آزادی خرمشهر اشاره دارد گفت: کتاب «در کوچه‌های خرمشهر» به کوشش سوره مهر منتشر شده و به خاطرات سپهبد شهید علی صیاد شیرازی می‌پردازد. این آثار یکی از کتاب‌های شاخص حوزه دفاع مقدس محسوب می‌شود، روایتی مستند و تأثیرگذار از روز‌های اشغال و مقاومت خرمشهر ارائه می‌دهد و به‌ویژه نقش زنان را در این ماجرا پررنگ کرده است. تمام آنچه در کتاب آمده، واقعی و مستند است. من کلمه به کلمه خاطرات را پیاده کرده‌ام؛ از مشکلات روز‌های نخست جنگ و کمبود تدارکات و نیرو گرفته تا ایثار و فداکاری مردم و صحنه‌های دلخراش شهادت.

وی ادامه داد: این کتاب اثری جامع، حاصل گفت‌و‌گو با چهره‌هایی، چون شهید بهروز مرادی، صالح موسوی، فرهاد دشتی، محمد نورانی و همچنین هفت زن خرمشهری است که مردانه در برابر تجاوز دشمن بعثی ایستادگی کردند.

شانکی درباره روز‌های مقاومت خرمشهر گفت: در آن ۳۱ روزی که خرمشهر مقاومت کرد، اتفاقات هولناکی رخ داد. همه‌چیز در کتاب روایت شده؛ از جان‌باختگان تا شرایط دشوار آن روزها. حتی یکی از به‌یادماندنی‌ترین خاطرات مربوط به سکینه هورسی است که تعریف می‌کرد در بیمارستان، مغز یک شهید را دیده که گربه‌ها مشغول خوردنش بودند. یا وقتی می‌خواستند روی جنازه‌ها گل بگذارند، به‌جای گل، کاکتوس پیدا کرده بودند.

سارا شجاعی یکی دیگر از نویسندگان و پژوهشگران دفاع مقدس نیز در گفت‌وگو با میزان درباره روایت‌های موجود از آزادی خرمشهر به تشریح کتاب خود با عنوان «از خرمشهر» پرداخت و افزود: این کتاب که شامل داستان‌های کوتاه و مستند از روز‌های اشغال خرمشهر توسط نیرو‌های بعثی عراق است و موفق شد جایزه جشنواره ادبی دفاع مقدس را از آن خود کند. روایت‌های این کتاب، حکایت از مشکلات، درد‌ها و بی‌رحمی‌های دشمن بعثی دارد. یکی از این داستان‌ها با عنوان ‹کنار خانه ما یک سرو بود›، شرایط مردم بی‌سلاح و آموزش‌ندیده خرمشهر را به تصویر می‌کشد؛ مردمی که تا آخرین لحظه مقاومت کردند.

وی به موضوع ستون پنجم عراقی‌های مقیم ایران اشاره کرد و افزود: برخی از عراقی‌هایی که پیش از جنگ در ایران زندگی می‌کردند، در زمان حمله صدام به عراق رفتند و سپس با لشکر دشمن بازگشتند تا به اشغال خرمشهر کمک کنند. این افراد با ارائه اطلاعات حیاتی درباره شهر به نیرو‌های بعثی، به مردم خیانت کردند.

شجاعی نویسنده کتاب «از خرمشهر» با بیان اینکه خیانت این گروه به شهادت بسیاری از مردم بی‌گناه منجر شد، خاطرنشان کرد: پیکر تعداد زیادی از شهدا به آب ریخته شد. این رویداد‌ها به‌صورت مستند در کتاب آمده و نشان‌دهنده جنایات رژیم بعث و همدستان داخلی آن است.

انتهای پیام/